336

MICHAŁ WARDZYŃSKt

kreowanych nie tylko pod wpływem współczesnej klasycy żującej rzeźby francuskiej (np.
nagrobek Adama Zygmunta Konarskiego (zm. 1685) w katedrze we Fromborku i zwień-
czony beminiowską glorią monumentalny ołtarz główny kościoła cystersów w Oliwie,
1688-1693)33. Talent młodego Schlütera został doceniony już w 1678 r., kiedy to powie-
rzono mu odkucie z piaskowca „Burgsvik" okładziny i detali ornamentalnych fasady
gdańskiej Kaplicy Królewskiej, fundacji króla Jana 111 Sobieskiego^. Po przenosinach do
Warszawy Schlüter zasłynął wieloma wybitnymi kreacjami rzeźbiarskimi, spośród któ-
rych alabaster angielski posłużył do wykonania pomników dziadka i ojca króla: Stanisła-
wa Daniłowicza i Jakuba Sobieskiego, w rodowym mauzoleum w kolegiacie w odległej
o kilkaset kilometrów Żółkwi pod Lwowem (1693-1694)^.
W sąsiednim Elblągu od ok. 1690 do 1723 r. działał pochodzący z Kurlandii Nider-
landczyk Johannes Söffrens, specjalizujący się, podobnie jak Schlüter, w rzeźbie w ka-
mieniu i drewnie, i zatrudniany kolejno przy prestiżowych fundacjach marmurowych
ołtarzy i nagrobków biskupich w katedrach we Fromborku (ok. 1690-1693) i Chełmży
(1691-1693)^. Jego znacznie mniej uzdolnionym następcą, także pracującym w „Noir
Belge" i alabastrze, był Michael Bröse, notowany w 1713 r. jako autor jednej z nastaw
bocznych w katedrze we Fromborku^.
Ekonomiczne następstwa kryzysu politycznego ustroju Rzeczypospolitej i II wojny
północnej ( 1702-1709) zaważyły na zaobserwowanej w 1. poł. XVIII w. stagnacji ośrodka
artystyczno-rzemieślniczego w Gdańsku. Z tych samych powodów zasięg jego wpływów
w tym okresie gwałtownie się skurczył. Analiza powstających wtedy dzieł kamieniarki
pozwala przypuszczać, iż import kamieni z Niderlandów i innych krajów Europy Zachod-
niej i południowej zmniejszył się wtedy na tyle, że materiały te odgrywały już marginalną
rolę jako tworzywo w ówczesnej rzeźbie tak samego Gdańska, jak i Prus Królewskich
oraz ziemi chełmińskiej. W ł. poł. XVIII w. powstało zaledwie kilka dzieł odkutych
z „Noir Belge" lub „Noir de Namur" (?): zespół tablic inskrypcyjnych pomników komme-
moratywnych rodziny Załuskich w kolegiacie w Pułtusku (ok. 1719-1721)^, elementy
niewielkiego epitafium biskupa Tomasza Franciszka Czapskiego (zm. 1733) w katedrze
w Chełmży*^ oraz monumentalny ołtarz boczny Św. Krzyża, wzniesiony w 1744 r. wg

ss KARPOWICZ, ParoA w Pońce..., s. 57, 302, ii. 197; IWICKI, op. cit., s. 130, i).
^ Henryk KONDZIELA, „Pa/Aca Æro/ew.Aa w GJań.Aa /Z/ /wórcy ", ÓYuJ/a Po/aorA/e T. 2, red. Michał WALICKI,
Wrocław 1957, s. 323-324,327-328, ii. 7, 9-11, 14,34-35, 38,40,41,43,44,46; ostatnio Mariusz KARPOWICZ, „Kto
jest autorem Kaplicy Królewskiej w Gdańsku?", ParoC 77Amrz'a-PJeratura-&tuG VII/1 (13) 2000, s. 135, 136, 139,
il. 1,3,8.
90 Tadeusz MAŃKOWSKI, „Nieznane rzeźby Andrzeja Schlütera", Dawna &/uG, 2, 1939, s. 219-233; Margarethe
KÜHN, ,,JaJrea,s' A/JAer aP/7cAauer ", [w:] ParocAp/aytA /n AorJJeuts'c/JauJ, red. Jörg RASSMUSSEN, Museum
fur Kunst und Gewerbe Hamburg, 16. September - 6. November 1977, s. 105-121, il. 64-77; ostatnio: Jerzy T. PE-
TRUS, ŻóAzew zye/ Ao/eg;'ata, Warszawa 1997, s. 32, il. 23-24; Jerzy T. PETRUS, „Kościoły i klasztory Żółkwi", [w:]
Materiały Jo Jz/e/ów .sztuAi .saAra/ne/ na ziezniacA w^cAoJnicA Jawne/ Pzeczypo-spo/Je/, red. Jan K. OSTROWSKI,
Cz. 1, PoAcioły i AAsztory rzynz.AoAato JcA/e Jawnego w'o/ewóJz/wn ru.sAiego, T. 2, Kraków 1994, s. 30-32, 59-60,
il. 157-167.
9' RYNKIEWICZ-DOMINO, op. cit., s. 194-195; por. ostatnio Katarzyna JAROCIŃSKA, „Prace rzeźbiarskie Jana
Söffrensa z Elbląga dla misjonarzy w Chełmnie i w Warszawie", [w:] drtyśc; wiotcy w Pońce AUAC//7 wieA. Prace
o/zarowane Panu Pro/ewrowz Marmszow/ Pa/yowzczowi, red. Juliusz A. CHROŚC1CKI, Renata SULEWSKA, War-
szawa 2004, s. 622-642, il.
9- RYNKIEWICZ-DOMINO, op. cit., s. 195; JAROCIŃSKA, op. cit., s. 640-641, przypis 68.
Ewa ROWIŃSKA, „Z mecenatu Ludwika Załuskiego biskupa płockiego. Epitafia rodzinne w Pułtusku", PJJetyn
TPAorJ PztuAi 25: 1963, nr 2, s. 145, 147, 149-152, il. 1, 3-11; PZPwP, T. X, z. 20, s. 50-52, fig. 328-343.
94 PXSP, T. XI, z. 16, Warszawa 1972, s. 18, Eg. 213.